วงจรชีวิต

ฤดูผสมพันธุ์

นกเงือกส่วนใหญ่เริ่มจับคู่ในช่วงปลายปี ผสมพันธุ์และตัวเมียขังตัวเองอยู่ในโพรงไม้ เพื่อวางไข่และเลี้ยงลูกในช่วงเดือนมกราคม-มิถุนายน จะรวมฝูงกันในช่วงเดือนกรกฏาคมถึงราวเดือนพฤศจิกายน นกเงือกกรามช้างปากเรียบ และนกเงือกกรามช้างจะรวมฝูงกันจำนวนมาก บางครั้งมากถึง 2,000 ตัวด้วยกัน

การเลี้ยงลูก

เมื่อถึงฤดูผสมพันธุ์ พ่อแม่ของนกเงือกจะพากันบินหาโพรงรังที่เหมาะสม โดยจะต้องอยู่ในที่ปลอดภัยจากนักล่า เมื่อนกผสมพันธุ์แล้ว แม่นกจะบินเข้าออกในโพรงรัง เพื่อทำความสะอาดภายในรังแล้วเริ่มปิดปากโพรงด้วยดิน เปลือกไม้ เศษอาหาร และมูลตนเอง ที่นกขย้อนผสมกัน ปิดจนเหลือแค่ช่องแคบๆ พอที่พ่อนกจะยื่นปากส่งอาหารให้เท่านั้น แม่นกจะขังตัวอยู่ภายในโพรงรัง เพื่อออกไข่ กกไข่ จนลูกนกฟักเป็นตัว กระทั่งเจริญเติบโตพอที่จะออกมาสู่โลกภายนอก แม่นกก็จะเจาะปากโพรงที่ปิดไว้และพากันออกจากโพรง ยกเว้นแม่นกกกจะออกมาก่อนลูกนกประมาณหนึ่งเดือน เพื่อช่วยพ่อนกหาอาหารมาเลี้ยงลูก นกเงือกจะออกไข่ครั้งละ 1-3 ฟอง แต่สำหรับนกเงือกขนาดใหญ่ เช่น นกกก นกเงือกหัวแรด นกชนหิน นกเงือกกรามช้าง มักจะเลี้ยงลูกให้รอดเพียงตัวเดียวเท่านั้น ลูกนกตัวอื่นๆ ที่ฟักออกมากจะตายก่อนที่ได้ออกจากรัง ส่วนนกเงือกที่มีผู้ช่วยในการหาอาหารมาป้อน อย่างเช่น นกเงือกสีน้ำตาล นกเงือกปากดำ มักจะเลี้ยงลูกได้มากอาจจะสองหรือสามตัว ระหว่างที่แม่นกอยู่ภายในก็จะผลัดขนปีกและขนหางจนหมด เหลือแต่ตัวล่อนจ้อน ช่วงนี้ถ้าพ่อนกหายไปไม่มาป้อนอาหาร แม่นกและลูกนกก็จะอดตายอยู่ภายในรังเป็นเรื่องเศร้าที่เคยเกิดขึ้นมาแล้ว นอกจากพ่อนกจะถูกทำร้ายขณะไปหาอาหารจนกระทั่งเสียชีวิตหรือถูกคนจับไป การที่พ่อนกถูกรบกวนบริเวณใกล้โพรงรังบ่อยๆ ก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่พ่อนกจะทิ้งรังไปได้เช่นกัน หรือพ่อนกไม่เข้าป้อนอาหารให้แม่นกและลูกนกทีอยู่ภายในรังต้องทนหิว เมื่อลูกนกพร้อมออกจากโพรงแล้ว ก็ยังอยู่กับพ่อแม่ต่อไปอีก จนกว่าจะโตเต็มวัยที่พร้อมจะมีครอบครัวได้ก็ต้องใช้เวลาประมาณ 4-5 ปี ลูกนกหลายตัวอาจไม่รอดที่จะโตไปจนมีครอบครัวได้ กว่าจะโตจนมีครอบครัวก็เล่นเอาเหนื่อยเลยหล่ะครับ

นอกฤดูผสมพันธุ์

หลังจากที่แม่และลูกนกเงือกออกจากโพรงแล้ว ระยะแรกของฤดูนี้มักเห็นนกเงือกอยู่กันเป็นครอบครัว พอถึงกลางฤดูฝน นกเงือกจะรวมฝูงกันมากขึ้นในช่วงที่รวมฝูงกันอยู่นั้น ทุกๆ เช้า ฝูงนกเงือกจะค่อยๆ ทยอยบินออกจากที่เกาะนอนไปยังแหล่งอาหาร จนกระทั่งตอนเย็น นกเงือกก็จะทยอยบินมาเกาะนอนรวมกันบนต้นไม้ในหุบเขา ครั้นถึงกลางฤดูหนาวซึ่งใกล้ฤดูผสมพันธุ์ จำนวนของนกเงือกในฝูงก็จะเริ่มลดจำนวนลงเรื่อยๆ และเริ่มแยกเป็นคู่ๆ กลับไปยังโพรงเก่าหรือเสาะหาโพรงใหม่ เพื่อทำรังและวางไข่อีกครั้ง วนเวียนกันอยู่เช่นนี้ปีแล้วปีเล่า